پلیس راهنمایی و رانندگی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نهاد‌های تخصصی در ساختار اجتماعی و شهری کشور، نقش حیاتی در مدیریت جریان ترافیک، امنیت جاده‌ای و ارتقای فرهنگ رانندگی ایفا می‌کند. این نهاد که با عنوان «راهور فراجا» شناخته می‌شود، در دهه‌های اخیر از یک ساختار صرفاً اجرایی و سنتی، به نهادی هوشمند، تحلیل‌محور و مجهز به فناوری‌های نوین بدل کرده‌است. در چنین شرایطی، نظم نوین جاده‌ای در کشور ما با پیوندی نظام‌مند از دانش، فناوری، فرهنگ‌سازی و حضور انسانی، در حال شکل‌گیری است.
پلیس راهور امروز دیگر صرفاً ناظر عبور و مرور نیست، بلکه بازیگری هوشمند در صحنه مدیریت بحران‌های ترافیکی و امنیت حمل‌ونقل شهری و برون‌شهری است. ساختار این نهاد بر پایه سه اصلی کلیدی طراحی شده‌است: مدیریت داده‌محور، فناوری هوشمند و توانمندی انسانی. با استاندارد شکل‌گیری پلیس ترافیک با استناد به این اصول، راهور فراجا در مسیر نوسازی‌ها، ارتقای تجهیزات و بازنگری‌ها گام‌های بلندی برداشته شده‌است. در نتیجه شاهد شکل‌گیری پلیس ترافیکی آینده‌نگر هستیم که با بهره‌گیری از سامانه‌های بینایی ماشین، رادار‌های تحلیلی، حسگر‌های محیطی، اینترنت اشیاء و GIS به رصد دقیق و مستمر وضعیت راه‌ها، رفتار‌های رانندگی و موقعیت‌های حادثه خیز می‌پردازد.
در این میان، توسعه سیستم «پایش پارادایمی جاده‌ای» یکی از اقدامات مغز افزار فراجا است. در روش‌های کلاسیک بررسی‌ها برای نظارت چشمی به دوربین‌های غیرتحلیلی متکی بودند، این روش نوین با استفاده از اطلاعات محیطی و تحلیل کلان‌داده‌ها، دید جامع و آینده‌محور از وضعیت ترافیکی می‌دهد. به بیان دیگر، پلیس می‌تواند نه‌فقط وضعیت فعلی، بلکه الگو‌های پرخطر، موقعیت‌های بحرانی و رفتار‌های احتمالی رانندگان را شناسایی، تجزیه و تحلیل و پیش‌بینی کند. این امر به فرماندهی عملیات ترافیکی کمک می‌کند تا تصمیم‌گیری در لحظه، تخصیص بهینه منابع و مقابله با آسیب‌ها و حوادث را انجام دهد.
یکی دیگر از محور‌های پژوهش پایه راهور فراجا، یکپارچه‌سازی پایش برخط مناطق حادثه‌خیز و تحلیل رفتاری رانندگان و کاربران جاده است. دوربین‌های جدید با تکنیک تحلیل تصویری و الگوریتم‌های ماشینی، قادر به شناسایی و تشخیص حرکات پرخطر رانندگان (نظیر تغییر لاینی، سرعت غیرمجاز و عدم رعایت فاصله ایمن) هستند. این داده‌ها به بانک اطلاعاتی پویا و قابل‌تحلیل منتقل می‌شوند تا مدیریتی در سطح ملی از تصمیم‌های علمی و آماری پایه‌ای ارائه دهند.
پلیس راهنمایی و رانندگی ضمن بازنگری در شیوه‌های جذب، آموزش و ارزیابی همکاران، گام مهمی در ارتقای شخصیت‌های حرفه‌ای و اخلاقی مأموران ترافیکی برداشته‌است. افزایش تاب‌آوری هوش هیجانی و مهارت‌های میدانی از جمله تکنیک‌های گفتوگو و ارتباط سازنده منتج به بر هم کنش مصالحه‌گر، آموزش‌های مبتنی بر نوروبیولوژی، بوم‌شناسی انسانی و تحلیل سرزمینی، از جمله مؤلفه‌هایی هستند که در دستور کار نظام آموزش راهنمایی و رانندگی قرار گرفته‌اند. نتیجه این روند، نیرویی فرهیخته، مسئولیت‌پذیر و آماده برای مدیریت چالش‌های پیچیده ترافیکی در جامعه ایران امروز و آینده است.
پلیس راهنمایی و رانندگی فراجا در عین حال با دیدگاه بین‌بخشی و هم‌افزا با نهاد‌های دانشگاهی، شرکت‌های دانش‌بنیان، مراکز تحقیقاتی و پژوهشی، مسیر نوآوری و بومی‌سازی فناوری را هموار کرده‌است. این همکاری‌ها باعث شکل‌گیری سامانه‌های بومی پایش تصویری، الگوریتم‌های اختصاصی تحلیل رفتار راننده، نرم‌افزار‌های پیش‌بینی تصادف و سامانه‌های اطلاع‌رسانی لحظه‌ای می‌شوند. در این راستا، ایجاد پیوست‌های فرهنگی، ویرایش آموزشی و اطلاع‌رسانی فراگیر نیز نقش مهمی در ارتقای نگرش مردم نسبت به قوانین و وظایف پلیس ایفا می‌کند. نمونه بارز این رویکرد طراحی و اجرای پویش ملی «نه به تصادف» در نوروز ۱۴۰۴ بود که مورد اقبال و استقبال در سطح ملی قرار گرفت. حرکتی که همزمان با صدمین سالگرد تدوین آیین‌نامه راهنمایی و رانندگی کشور، با مشارکت اجتماعی دارای جلو امید آفرین و فرهنگ‌ساز بود. پیوند دادن تجربه یک قرن فعالیت با ابتکارات فناورانه و فرهنگی، پلیس راهور را به الگویی بین‌المللی در مدیریت ترافیکی در حال توسعه مبدل کرده‌است.
در کنار این فعالیت‌ها، راهور با توجه به تهدیدات جدید مانند بحران‌های اقلیمی، افزایش حوادث زیست‌محیطی و سوانح طبیعی، به سمت تقویت تاب‌آوری ساختار‌های اقلیمی نیز حرکت کرده‌است. توسعه سامانه‌های پشتیبان امداد، ارتباط یکپارچه با دستگاه‌های امدادی، استفاده از فناوری‌های خودکارسازی و تحلیل لحظه‌ای، از جمله موارد در این زمینه هستند. در واقع، پلیس راهور با ترکیب فناوری و مدیریت انسانی، از یک نهاد واکنشی به نهادی پیشرو و فراراهبردی در مدیریت شهری تبدیل می‌شود.
مسیر پیش‌روی پلیس راهور فراجا تفکر هیبریدی آینده‌پژوهی و برآورد اجتماعی سرآمدی فناورانه و کار آمدی مدیریت علمی با افق دستیابی به توسعه پایدار متوازن و همه‌جانبه است، رویکرد این نهاد نه فقط پاسخ به اقتضائات روز، بلکه ارائه الگو‌های نوین ترافیکی، نهادینه‌سازی فرهنگ رفتاری و تثبیت نقش پلیس به عنوان همراه جامعه است. راهور فراجا دیگر تنها متولی قانون نیست، بلکه به عنوان حافظ جان، همراه شهروند و برنامه‌ریزی هوشمند امنیت جاده‌ای، به بخشی از زیست‌فناورانه شهری آینده ایران تبدیل شده‌است.
پلیس راهنمایی و رانندگی فراجا در حالی صد سالگی تدوین آیین‌نامه راهنمایی و رانندگی کشور را پشت سر می‌گذارد که به یک قرن خدمت صادقانه مردمی خود افتخار می‌کند و به پشتوانه و دلگرمی این سرمایه اجتماعی، افق چشم‌انداز آینده را در راستای پاسخگویی علمی به مطالبات و نیاز‌های کشور در حوزه وظایف مربوطه، باانگیزه‌ای قوی‌تر از گذشته، طراحی و عملیاتی خواهد کرد.
